حمل هوایی کالاهای خطرناک طبق مقررات IATA

حمل هوایی کالاهای خطرناک طبق مقررات IATA؛ راهنمای جامع برای فورواردها، صادرکنندگان و واردکنندگان

حمل‌ونقل هوایی سریع‌ترین، ایمن‌ترین و تخصصی‌ترین روش جابه‌جایی کالا در سطح بین‌المللی است؛ اما وقتی صحبت از کالاهای خطرناک یا Dangerous Goods می‌شود، پیچیدگی‌ها چندین برابر خواهد شد. سازمان یاتا (IATA) با تدوین مقررات دقیق، چارچوبی استاندارد برای شناسایی، بسته‌بندی، برچسب‌گذاری، مستندسازی و حمل ایمن این کالاها ایجاد کرده است. درک درست از این مقررات، برای تمام فعالان حمل‌ونقل ضروری است؛ از شرکت‌های هواپیمایی و فورواردها گرفته تا صادرکنندگان، واردکنندگان و کارکنان انبار.

این مقاله یک مرجع کامل برای آشنایی با الزامات IATA در حمل کالاهای خطرناک است و به شما کمک می‌کند از بروز تاخیر، جریمه، ریجکت بار و مشکلات قانونی جلوگیری کنید.

کالاهای خطرناک در حمل هوایی چیست؟

کالاهای خطرناک به موادی گفته می‌شود که در صورت حمل نادرست می‌توانند برای انسان، محیط‌زیست یا هواپیما خطر ایجاد کنند. این کالاها شامل مواد قابل‌اشتعال، سمی، رادیواکتیو، خورنده، تحت فشار، اکسیدکننده و بسیاری مواد دیگر هستند. یاتا این کالاها را به ۹ کلاس تقسیم کرده تا امکان مدیریت صحیح و استاندارد آنها فراهم شود.

کلاس‌بندی ۹گانه کالاهای خطرناک طبق IATA

مقررات یاتا کالاهای خطرناک را بر اساس نوع ریسک در ۹ کلاس اصلی طبقه‌بندی می‌کند:

کلاس ۱: مواد منفجره

شامل فتیله‌ها، مهمات، ترقه‌ها، مواد انفجاری صنعتی و هر ماده یا وسیله‌ای که قابلیت انفجار دارد.

کلاس ۲: گازها

گازهای قابل اشتعال، سمی یا غیرسمی که در سیلندر یا ظروف تحت فشار حمل می‌شوند؛ مانند پروپان، بوتان و اکسیژن.

کلاس ۳: مایعات قابل اشتعال

نفت سفید، تینر، الکل‌ها، بنزین و هر مایعی که نقطه اشتعال پایین دارد.

کلاس ۴: جامدات قابل اشتعال و مواد خود واکنش‌پذیر

این کلاس شامل مواد جامدی است که در تماس با هوا یا محیط امکان آتش‌سوزی دارند.

کلاس ۵: مواد اکسیدکننده و پراکسیدهای آلی

مواد شیمیایی که اکسیژن آزاد می‌کنند و باعث تشدید و گسترش آتش‌سوزی می‌شوند.

کلاس ۶: مواد سمی و عفونی

مواد آزمایشگاهی، سموم شیمیایی و نمونه‌های بیولوژیکی.

کلاس ۷: مواد رادیواکتیو

شامل منابع رادیواکتیو صنعتی یا پزشکی با میزان پرتو مشخص.

کلاس ۸: مواد خورنده

اسیدها، بازها و مواد شیمیایی که می‌توانند باعث خوردگی سازه هواپیما یا آسیب به انسان شوند.

کلاس ۹: سایر کالاهای خطرناک

باتری لیتیومی، یخ خشک، آهن‌ربا، تجهیزات الکترونیکی خاص و مواد خطرساز غیرقابل‌طبقه‌بندی در کلاس‌های قبلی.

مقررات IATA DGR چیست و چرا مهم است؟

کتاب IATA DGR (Dangerous Goods Regulations) معتبرترین مرجع بین‌المللی برای حمل هوایی کالاهای خطرناک است. این مقررات هر سال به‌روزرسانی می‌شود و تمام خطوط هوایی موظف‌ هستند تنها بر اساس این استاندارد بار را قبول کنند.

اهمیت این مقررات شامل موارد زیر است:

1. جلوگیری از حوادث در هواپیما
2. رعایت الزامات قانونی بین‌المللی
3. پیشگیری از جریمه‌ها و ریجکت بار
4. تسهیل فرایند صدور بارنامه
5. افزایش اعتبار شرکت‌های فوروارد و هواپیمایی

الزامات اصلی حمل هوایی کالاهای خطرناک طبق IATA

برای ارسال کالاهای خطرناک رعایت مراحل زیر ضروری است:

۱. شناسایی دقیق کالا

فرستنده باید ماهیت کالا را دقیق مشخص و بر اساس کتاب DGR کلاس‌بندی کند. کوچک‌ترین اشتباه در این قسمت می‌تواند منجر به ممنوعیت حمل یا جریمه سنگین شود.

۲. بسته‌بندی استاندارد

بسته‌بندی باید شامل مواد مقاوم، مناسب شرایط پرواز و دارای تست‌های استاندارد UN باشد.

بسته‌بندی‌ها باید بتوانند فشار کابین، تغییر دما و ضربه را تحمل کنند.

۳. برچسب‌گذاری و علائم هشدار

تمام بسته‌ها باید شامل موارد زیر باشند:

• شماره UN کالا
• لیبل کلاس خطر
• علائم جهت‌دار برای مایعات
• برچسب‌های Handling Information
• نام proper shipping name

نبود برچسب صحیح از دلایل اصلی ریجکت بار در فرودگاه‌ها است.

۴. اسناد و مدارک

مهم‌ترین سند، فرم Shipper’s Declaration for Dangerous Goods است.

این فرم باید توسط فرد آموزش‌دیده تکمیل شود و شامل اطلاعات کامل کالا، کلاس خطر و روش بسته‌بندی باشد.

۵. بازرسی و پذیرش توسط خطوط هوایی

کارشناسان هواپیمایی با استفاده از چک‌لیست IATA بار را بررسی می‌کنند.

در صورت مغایرت، بار ریجکت می‌شود و تا رفع نقص اجازه پرواز ندارد.

حمل باتری لیتیومی طبق مقررات IATA

باتری‌های لیتیومی یکی از حساس‌ترین اقلام در حمل هوایی هستند.

بر اساس IATA این باتری‌ها در سه حالت حمل می‌شوند:

• باتری نصب‌شده داخل دستگاه
• باتری همراه دستگاه
• باتری منفصل و بسته مستقل

مهم‌ترین الزامات شامل محدودیت وات‌ساعت، تست‌های UN38.3، بسته‌بندی مقاوم و برچسب مخصوص است.

بزرگ‌ترین علت آتش‌سوزی‌های پروازی در سال‌های اخیر، حمل نادرست باتری‌های لیتیومی بوده است.

مسئولیت‌های فرستنده کالاهای خطرناک

فرستنده کالا مسئولیت مستقیم در قبال ایمنی بار دارد.

طبق مقررات یاتا:

1. کالا باید به‌درستی طبقه‌بندی و بسته‌بندی شود.
2. مدارک باید توسط فرد آموزش‌دیده تکمیل شود.
3. اطلاعات نادرست طبق قانون قابل پیگیری قضایی است.
4. فرستنده مسئول آموزش کارکنان خود است.

آموزش IATA DG و اهمیت آن

فقط افراد آموزش‌دیده مجاز به پذیرش، بسته‌بندی و تکمیل مدارک DG هستند.

به‌صورت کلی دوره‌های آموزشی در سه سطح ارائه می‌شود:

• آموزش برای فرستندگان و بسته‌بندان
• آموزش برای فورواردها و شرکت‌های هواپیمایی
• آموزش برای خدمه، انبارداران و کارکنان فرودگاه

رایج‌ترین دلایل ریجکت کالاهای خطرناک در فرودگاه

علت‌های معمول شامل موارد زیر است:

1. برچسب‌گذاری ناقص
2. بسته‌بندی غیر استاندارد
3. عدم درج شماره UN
4. اشتباه در کلاس‌بندی
5. نداشتن فرم Shipper’s Declaration
6. نداشتن تست UN38.3 برای باتری‌ها
7. آسیب‌دیدگی کارتن یا نشت مواد

برطرف‌کردن این ایرادات زمان‌بر است و باعث تاخیر در پرواز می‌شود.

کالاهای خطرناک ممنوعه در حمل هوایی

برخی کالاها به‌طور کلی ممنوع هستند، مانند:

• مواد منفجره فوق‌حساس
• برخی گازها با فشار بسیار بالا
• مواد شیمیایی دارای واکنش خطرناک با هوا
• مایعات آتش‌گیر در شرایط خاص
• مواد رادیواکتیو با سطح پرتوی بیش از حد استاندارد

اهمیت انطباق کامل با مقررات IATA برای صادرات و واردات

رعایت مقررات IATA باعث می‌شود:

• بار شما بدون تاخیر صادر شود
• هزینه‌های اضافی کاهش یابد
• ریسک حوادث هوایی نزدیک به صفر شود
• احتمال جریمه یا توقیف بار از بین برود
• اعتبار شرکت شما نزد خطوط هوایی افزایش یابد

جمع‌بندی نهایی

حمل هوایی کالاهای خطرناک از تخصصی‌ترین حوزه‌های لجستیک بین‌المللی است. آشنایی کامل با مقررات IATA، شرط اصلی برای انجام صحیح و قانونی این فرایند است.

هر اشتباه کوچک در بسته‌بندی، برچسب‌گذاری یا تکمیل مدارک می‌تواند منجر به ریجکت بار، تاخیر در ارسال، جریمه یا حتی خطرات جدی برای هواپیما و سرنشینان شود.